Over Leven

Introduction

I am writing only a small part in English today, because I am talking about a book that has been published in Dutch. The subject though is very universal: surviving poverty. A good friend wrote this book. She talked to eight people who lived or are still living in poverty. She wrote down these strong testimonies, careful to remain close to their voices. While walking through dazzling autumn scenery, we talked about how deep poverty cuts into your life. How time consuming it is, having to count in the supermarket, biking to the library to get internet access.  Issues that many people take for granted in their daily life become heavy barriers if you are poor. And the one conclusion we can draw from this collection of stories is that there is never just one reason why someone is drawn into poverty, it is always a combination of many unfortunate circumstances. And it is terribly difficult to get out of this vicious cycle.

Het boek

Waarover ga ik schrijven vandaag? Geen vermoeiende keuze tussen citytrips, kunst of kookkunsten. Want leven in armoede kent geen ruimte voor tropisch behangpapier, reizen over de oceaan of een vakantiehuis. Armoede sleept een schaduw van schaarste, isolement en broosheid achter zich aan.

Ik wil jullie vertellen over een boek. Een boek over het leven. Verhalen over armoede en hoe moeilijk het is die twee te combineren. Ik heb het doorbladerd, gelezen en bekeken. Moedige getuigenissen van Natalhja, Robert, Cindy, Ingrid, Rik, Anna, Danny en Rachid. Elk uniek verhaal greep me bij de keel.  Armoede roept zoveel droefheid en frustratie op. Maar ik keek ook met ontzag en bewondering naar deze overlevers, wat een strijdvaardigheid in elk van hen! Wat een creativiteit om voor elk probleem een oplossing te zoeken.

Babbel met de schrijver

Anneleen Stollman ken ik sinds mijn twaalfde. Zij heeft samen met Wendy Valijs en Wouter Medaer gezorgd dat dit boek er kwam. Vanop afstand heb ik het proces van bijna drie jaar gevolgd. Sinds een maand ligt het in de rekken. Hoog tijd om voor een babbel met Anneleen.  Terwijl de najaarszon vrolijk tussen de dennen piept, wandelen we richting Lommelse Sahara.

De kiem van het boek begon bij een inleefweek rond armoede, een initiatief van Welzijnszorg. Je krijgt een beperkt budget toegewezen. Voorraadkast en diepvries gaan een week op slot. Geen auto of internet.

Onmiddellijk bedenk ik me dat ik dit nooit gedaan zou krijgen bij onze kinderen. Geen internet gedurende een week?! Ik vraag Anneleen hoe de week verlopen is en wat het moeilijkst was:

Niet wat je meteen zou verwachten, maar armoede is zo verschrikkelijk tijdrovend. Je kan niet zomaar door de supermarkt lopen en alles wat op je lijstje ligt in je kar stoppen. Constant moet je tellen en afwegen. Wat is het meest noodzakelijk? Welk merk is het goedkoopst?

Iets wat wij als evident beschouwen: internet. Gratis internet vind je bijvoorbeeld in de plaatselijke bibliotheek. Maar daar moet je wel naartoe met de fiets. Dat vraagt tijd en planning.

De omstandigheden kleuren je beleving en je beslissingen. Dat je niet rondkomt met je budget, geen geld hebt om voetbalschoenen te kopen voor je zoon, een doktersbezoek moet uitstellen, altijd voor de goedkoopste voeding moet kiezen, voor heel veel zaken afhankelijk bent van anderen, moet inbinden op dingen die je belangrijk vindt… daar word je niet bepaald vrolijk van. Uitgeput, nederig, triestig, hoopvol, dankbaar, respectvol, boos, wanhopig: heel veel gevoelens passeerden die week de revue. En dan was dit nog maar de ervaring van één week en hadden we het vooruitzicht dat het gauw voorbij zou zijn. Onze kinderen dachten dat armoede iets is wat zich afspeelt aan de andere kant van de wereld….

Na de inleefweek wilden Anneleen en Wendy meer doen met dit thema. Ze hebben deze acht mensen, die in armoede geleefd hebben of nog steeds leven, gevraagd of ze wilden getuigen.

Wat Anneleen het meest bewondert aan deze mensen is hun kwetsbaarheid: ze zijn allen zo vaak emotioneel gekraakt en hebben zich in deze gesprekken nog maar eens bloot gegeven.

Armoede maakt je zo afhankelijk. Je bent afhankelijk van allerlei instellingen die voor jou beslissen en die je geen keuze meer overlaten. Bijvoorbeeld de voedselbank, op zich een prachtig initiatief. Maar wat doe je met tien blikken ravioli als je geen ravioli lust of niet mag eten omdat je diabetes hebt?

Het hele proces van het boek, bracht Anneleen tot volgende inzichten:

Dat we vaak in clichés denken over mensen in armoede. Dat we makkelijk oordelen zonder hun rugzak te dragen. Dat mensen in armoede zich schamen en hun armoede niet willen tonen. Eigenlijk doen wij dat ook: als we de selfie’s en berichten op facebook mogen geloven, dan hebben we allemaal een fantastisch leven waarin we zorgeloos doen wat ons blij maakt. Het beeld dat we de wereld laten zien, staat in schril contrast met het stijgend aantal gevallen van burn-out, depressie, stress. Dat we als samenleving zomaar verwachten dat mensen ‘in de marge’ zich conformeren aan wat ‘mainstream’ is en dat we niet in de gaten hebben wat we daarmee eigenlijk vragen… Dat we de standaard als te verheerlijken ideaal zien en moeilijk kunnen omgaan met alles wat daarvan afwijkt. Dat er geen ‘wij’ en geen ‘zij’ is.

Wat kunnen we zelf doen?

Op de laatste bladzijden van het boek vind je inspiratie. Van A tot Z gedachten en ideeën over armoede die de deur op een kier zetten. Twee eruit gesprokkeld:

Brugfiguur: Iemand die bruggen slaat, is iemand die in dialoog gaat. Echt luistert. Er is voor de ander. Daarvoor hoef je geen hulpverlener of ervaringsdeskundige in armoede of sociale uitsluiting te zijn. Zo’n sleutelfiguur kan jij zijn.

Eenzaamheid: Dat je geen geld hebt, dat hou je liefst verborgen voor de buitenwereld. Je schaamt je er zelfs een beetje voor. Dus blijf je liever in de schaduw staan, op een afstand van de anderen.

We denken dat we volledig zelf in staat zijn ons eigen geluk te maken. De illusie van maakbaarheid heeft ook een keerzijde: wanneer we niet slagen in het leven, dan is dat volledig onze eigen schuld. Dan worden we door de samenleving aan de kant geschoven en bestempeld als losers. Onze samenleving biedt weinig plaats voor al wat afwijkt van de norm, voor het kwetsbare. Nochtans komt een groot deel van de menselijke creativiteit voort uit kwetsbaarheid.
Dirk De Wachter – psychiater

Het boek is uitgegeven bij Acco en kan je kopen (bestellen) bij De Standaard Boekhandel. Hiermee steun je Welzijnszorg, die werk maakt van structurele armoedebestrijding in ons land.